Rand południowoafrykański i jego historia

Republika Południowej Afryki nie bez powodu nazywana jest Narodem Tęczy. Ta zastanawiająca, nietypowa nazwa ma solidne uzasadnienie – w RPA mieszka prawie 49 milionów mieszkańców z 36 grup etnicznych. Znaleźć tu można przedstawicieli prawie wszystkich religii, toteż nikogo nie dziwią wybudowane obok siebie kościoły, meczety, świątynie lub synagogi. Na domiar tego korzysta się z 11 oficjalnych języków, z których to angielski jest językiem administracyjnym i używa go bardzo duża liczba mieszkańców.

Osoby zainteresowane ekonomią oraz polityką, zapewne kojarzą RPA z wcześniej prowadzonym apartheidem i poziomem rozwoju gospodarczego, który jest wysoki, jak na kraj zlokalizowany na kontynencie afrykańskim. W konsekwencji RPA odgrywa istotną rolę w globalnym systemie ekonomicznym, a rand południowoafrykański na rynku Forex cieszy się znacznie większym zainteresowaniem niż polski złoty. Czym się ta waluta charakteryzuje? Jaka jest jej historia? Przekonamy się poniżej:

Rand południowoafrykański – informacje o walucie Południowej Afryki

Oficjalną jednostką monetarną Republiki Południowej Afryki oraz Suazi, Lesotho i Namibii, jest rand południowoafrykański. Dzieli się on na 100 centów. Na tle innych walut na świecie, z całą pewnością wyróżnia się ciekawym symbolem w międzynarodowym formacie ISO – ZAR. Ten trzyliterowy skrót pochodzi od holenderskiego określenia “Zuid – Afrikaanse Rand”. Lokalnie randa południowoafrykańskiego oznacza się symbolem “R”.

Przejdźmy do bardzo istotnego zagadnienia, czyli: “rand południowoafrykański – kurs”. Aktualnie wynosi on 26 groszy.

Rand południowoafrykański monety

Obecnie w portfelach i kieszeniach mieszkańców RPA, wciąż można znaleźć monety o niżej przedstawionych nominałach:

• 10 centów
• 20 centów
• 50 centów
• 1 rand
• 2 randy
• 5 randów

Warto wspomnieć, że bimetaliczna (składająca się z dwóch rodzajów stopu) wersja monety 5 ZAR została wprowadzona w 2004 roku, aby utrudnić zadanie fałszerzom. Do obecnej serii monet, której wybijanie rozpoczęto w 1989 roku, należały również mniejsze nominały – 1 cent, 2 centy oraz 5 centów. Inflacja postawiła jednak pod znakiem zapytania użyteczność monet o najmniejszej wartości. Monety o nominałach 1 i 2 centów przestały pojawiać się w obiegu w 2002 roku. Dziesięć lat później, zaprzestano produkcji pięciocentówki.

Wszystkie wymienione monety (1 cent, 2 centy i 5 centów) pozostają nadal legalnym środkiem płatniczym, ale ich użyteczność jest bardzo ograniczona. Wielu handlowców zaokrągla ceny do 10 centów i nie akceptuje już najmniejszych monet. Warto dodać, że wszystkie metalowe pieniądze z aktualnej serii zaprojektowano tak, aby posiadały na awersie motywy łatwo kojarzące się z krajową przyrodą. Rewers monet z RPA, został zarezerwowany na godło tego kraju.

Rand południowoafrykański banknoty

Obecna seria banknotów południowoafrykańskiej waluty znajduje się w obiegu od 6 listopada 2012 roku. Możemy natknąć się na banknoty o takich nominałach, jak:

• 10 randów
• 20 randów
• 50 randów
• 100 randów
• 200 randów

Rand południowoafrykański – historia

Nowożytna historia jednostki monetarnej stosowanej na terenie RPA, zaczyna się od przybycia europejskich osadników (głównie z Holandii), którzy w połowie XVII wieku przywieźli ze sobą krajową walutę. Potomkowie tych pierwszych przybyszów (zwani Burami lub Afrykanerami), stworzyli podwaliny pod budowę obecnego państwa. Osadnicy przybywający z Europy, posługiwali się głównie holenderskimi guldenami. W miarę upływu czasu i wzrostu lokalnej populacji Afrykanerów okazało się, że takie importowane pieniądze, nie wystarczają do pokrycia potrzeb kolonii.

Odpowiedzią na ten problem, była pierwsza emisja lokalnych banknotów w 1782 roku. Początek XIX wieku przyniósł ekspansję Brytyjczyków, którzy skłonili osadników holenderskich do Wielkiego Treku, czyli podjęcia wędrówki w głąb Afryki (I połowa XIX wieku).

Szybko okazało się, że Brytyjczycy nie chcą jedynie kolonizować najbardziej wysuniętej na południe części obecnego RPA. Imperium Brytyjskie stopniowo podporządkowało sobie tubylcze ludy. Burowie w latach 1880-1881 oparli się ekspansji Brytyjczyków, pragnących zająć między innymi złoża złota oraz diamentów. Druga wojna burska (1899-1902) przyniosła jednak porażkę holenderskich osadników. Musieli oni uznać zwierzchność Wielkiej Brytanii. Brytyjczycy zobowiązali się między innymi do poszanowania odrębności językowej Burów.

Czasy funta ZPA

Osiem lat po zakończeniu drugiej wojny burskiej, powstał Związek Południowej Afryki (ZPA) funkcjonujący jako dominium Wielkiej Brytanii. Dla części tubylczej ludności wydzielono dwie enklawy – Lesotho i Suazi, a przewodnią rolę w państwie zaczęli pełnić Burowie. Walutą nowego kraju stał się funt południowoafrykański. Przez cały czas swojego funkcjonowania, funt ZPA podążał za swoim odpowiednikiem z Wielkiej Brytanii.

Wyjątkiem były lata 1931-1933, w których funt ZPA (w przeciwieństwie do funta brytyjskiego) posiadał jeszcze pokrycie w złocie. Taka sytuacja spowodowała nadmierne umocnienie południowoafrykańskiej waluty i spadek opłacalności eksportu. Dlatego w 1933 roku Związek Południowej Afryki również zrezygnował ze złotego standardu.

Należy dodać, że sześć lat po emisji poniższego banknotu, do władzy doszła Partia Narodowa. To ugrupowanie popierane głównie przez Afrykanerów, sprawowało niepodzielną władzę od 1948 do 1994 roku. Zaraz po uzyskaniu parlamentarnej większości, Partia Narodowa zaczęła wprowadzać w życie doktrynę segregacji rasowej i apartheidu. Jedną z pierwszych decyzji, było przyznanie praw wyborczych tylko potomkom białych osadników (1951 rok). Polityka prowadzona przez Partię Narodową, w kolejnych dekadach skutkowała gospodarczymi sankcjami dla Związku Południowej Afryki oraz późniejszej Republiki Południowej Afryki.

Rand południowoafrykański zastępuje funta

Partia Narodowa konsekwentnie prowadziła swoją politykę również po zerwaniu wszelkich formalnych więzi z Wielką Brytania (1961 rok) i proklamowaniu Republiki Południowej Afryki. Warto wspomnieć, że ta zmiana miała charakter raczej formalny, ponieważ od 1931 roku więzy Związku Południowej Afryki z koroną brytyjską pozostawały już bardzo słabe.

Wraz z zupełnym uniezależnieniem się od Wielkiej Brytanii, doszło do zmiany krajowej waluty. Tę rolę w 1961 roku przejął rand południowoafrykański. Zastąpił jako prawny środek płatniczy funta południowoafrykańskiego w stosunku 2 randy = 1 funt. Wprowadzenie randa skutkowało decymalizacja systemu monetarnego. Dzięki tej zmianie, mieszkańcy RPA o dziesięć lat wcześniej niż Brytyjczycy uwolnili się od konieczności kłopotliwego przeliczania szylingów oraz pensów.

Spadek wartości randa i złagodzenie polityki apartheidu

Na początku lat osiemdziesiątych rozpoczął się systematyczny spadek wartość randa względem dolara amerykańskiego. Rynek walutowy w ten sposób zareagował na coraz gorsze wyniki gospodarcze RPA i spadki cen złota stanowiącego ważny towar eksportowy południowoafrykańskiego państwa. Mieszkańcom RPA po raz pierwszy zaczęła doskwierać relatywnie wysoka inflacja wynosząca nawet 18% rocznie. Była ona związana między innymi z nadmiernym wzrostem płac białych pracowników i spadkiem wartości randa, który powodował wzrost kosztów zakupu importowanych towarów.

Pogorszenie się sytuacji gospodarczej kraju, skłoniło władze do złagodzenia polityki apartheidu. Te zmiany nie okazały się jednak odpowiednio duże, aby złagodzić napięcie społeczne, a dodatkowo nie wszyscy politycy w obozie władzy akceptowali tempo następujących przemian. Przejęcie władzy przez prezydenta de Klerka w 1989 roku, skutkowało szybszym demontażem apartheidu. Ponadto, nowy prezydent dążył również do zniesienia międzynarodowych sankcji. Kolejne lata po politycznej rewolucji, przyniosły spadek inflacji i wzrost tempa rozwoju gospodarczego.

Rand południowoafrykański – ciekawostki

Nazwa waluty – rand, pochodzi od stukilometrowego łańcucha górskiego Witwatersrand – słynnego zagłębia wydobywczego złota. Obecność tego cennego kruszcu zdynamizowała rozwój Związku Południowej Afryki i późniejszej Republiki Południowej Afryki.

Na awersie wszystkich banknotów aktualnie obowiązującej w RPA serii, widnieje Nelson Mandela. Na rewersie z kolei znajdują się zwierzęta należące do “wielkiej piątki”, czyli odpowiednio:

• 10 randów – nosorożec
• 20 randów – słoń
• 50 randów – lew
• 100 randów – bawół afrykański
• 200 randów – lampart

Co ciekawe, “wielka piątka” oznacza nie pięć największych zwierząt RPA, lecz tych, które są najbardziej niebezpieczne dla myśliwych.

18 lipca 2018 roku ukazała się specjalna seria banknotów południowoafrykańskich upamiętniająca 100. rocznicę urodzin Nelsona Mandeli. Banknoty te funkcjonują wraz z wyżej opisywaną serią wyemitowaną 6 lat wcześniej. Przedstawiają one standardową twarz Nelsona Mandeli na awersie, ale zamiast zwierząt “wielkiej piątki” na rewersie, prezentują młodszego Mandelę z różnymi ikonicznymi scenami związanymi z jego dziedzictwem.

Od 1961 do 1982 roku jeden rand południowoafrykański posiadał większą wartość niż dolar amerykański.

Wielu osobom RPA bardziej kojarzy się nie z randem południowoafrykańskim, lecz z Krugerrandem. To obecnie najpopularniejsze złote monety bulionowe na świecie. Zaczęto je wybijać w celu ułatwienia sprzedaży złota z RPA (a później także srebra oraz platyny). Na każdym Krugerrandzie znajdziemy wizerunek antylopy springbok (symbolu RPA) oraz profil południowoafrykańskiego polityka Paula Krugera. To właśnie od jego nazwiska pochodzi nazwa Krugerrand. Monety te są prawnym środkiem płatniczym w RPA, jednak obecnie nie są one używane w obrocie pieniężnym, ze względu na zbyt dużą wartość.