Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski, w skrócie NBP, to polski bank centralny z siedzibą w Warszawie, założony w 1945 roku. Podstawowym celem działalności banku jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, pod warunkiem, że wspieranie polityki gospodarczej nie będzie utrudniało utrzymania stabilnego poziomu cen.

Formalnie rząd nie może wymusić żadnych działań na Narodowym Banku Polski, ponieważ zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 28 czerwca 2000 roku wydanym w pełnym składzie (sygn. Akt K 25/99, OTK ZU 2000, nr 5, poz 141), „specyficzna pozycja ustrojowa NBP jako centralnego banku państwa polega z jednej strony na niezależności wobec organów państwowych, z drugiej zaś na „apolityczności” tego banku”.

Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo do emitowania pieniądza i znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Do jego zadań należy poza tym organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie obsługi bankowej budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków koniecznych do rozwoju systemu bankowego, a także opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Historia Narodowego Banku Polskiego

Poprzednikiem Narodowego Banku Polskiego był Bank Polski Spółka Akcyjna – prywatny bank z prawem emisji i siedzibą w Warszawie, założony 15 kwietnia 1924 roku i działający od 28 kwietnia 1924 roku na podstawie ustawy o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Działał w formie spółki akcyjnej z kapitałem zakładowym 100 milionów złotych, który później podniesiono do 150 milionów podzielonych na półtora miliona akcji o nominale 100 zł każda.

Najważniejszymi zadaniami Banku Polskiego Spółka Akcyjna była emisja pieniądza, regulowanie obiegu pieniężnego oraz wspieranie akcji kredytowej. Stworzenie tego banku było częścią reformy pieniądza Władysława Grabskiego. Akcje banku nabyli zwykli obywatele II Rzeczypospolitej Polskiej, co gwarantowało dużą niezależność od rządu, jednak mimo to bank realizował politykę pieniężną rządu.

W 1945 roku Bank Polski Spółka Akcyjna został zastąpiony przez Narodowy Bank Polski. Początkowo funkcjonował jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. Do końca lat 80., czyli do momentu zmiany ustrojowej w Polsce, zajmował się działalnością okołobankową na terenie całego kraju – celem działalności banku nie była jedynie działalność banku centralnego rozumiana tak jak w dniu dzisiejszym, ale także działalność komercyjna – był to monopolista zarówno kredytowy jak i depozytowy.

Dopiero po przemianach ustrojowych Narodowy Bank Polski objął jedynie te obowiązki, które pełni do dzisiaj, a funkcje banków komercyjnych przejęły banki z niego wydzielone: Powszechna Kasa Oszczędności (obecnie PKO Bank Polski S.A.), Bank Przemysłowo – Handlowy w Krakowie (BPH, obecnie Bank BPH S.A. należący do amerykańskiej grupy GE Capital), Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie (PBK, obecnie również należący do banku BPH S.A.), Bank Śląski w Katowicach (BŚ, obecnie ING Bank Śląski S.A. należący do holenderskiej grupy Nationale Nederlanden), Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu (WBK, obecnie Bank Zachodni WBK należący do hiszpańskiej grupy Santander), Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie (obecnie bank PEKAO S.A., wchodzący w skład włoskie grupy UniCredit), Bank Depozytowo – Kredytowy w Lublinie (obecnie część banku PEKAO S.A.), Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi (PBG, obecnie również część banku PEKAO S.A.), Bank Gdański S.A. (BG, obecnie Bank Millenium S.A. należący do portugalskiej grupy Banco Comercial Portuges), Bank Zachodni we Wrocławiu (BZ, obecnie Bank Zachodni WBK), Polski Bank Inwestycyjny (PBI, dawniej działający jako Kredyt Bank, obecnie Bank Zachodni WBK) oraz Polski Bank Rozwoju (PBR, obecnie mBank należący do niemieckiego banku Commerzbank).

Organizacja NBP

Działalność Narodowego Banku Polskiego usankcjonowana jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku oraz w Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim. Przepisy te zapewniają Narodowemu Bankowi Polskiemu bardzo silną pozycję wśród wszystkich instytucji publicznych.

Na Narodowy Bank Polski składa się wiele departamentów ze ściśle określonymi funkcjami – pokazują one jak złożoną działalność i jak wiele funkcji ma polski bank centralny, a są to: Departament Administracji, Departament Audytu Wewnętrznego, Departament Bezpieczeństwa, Departament Controllingu, Departament Edukacji i Wydawnictw, Departament Emisyjno – Skarbcowy, Departament Kadr, Departament Komunikacji i Promocji, Departament Koordynacji i Realizacji Zakupów, Departament Oddziałów Okręgowych (Narodowy Bank Polski posiada oddziały wojewódzkie we wszystkich 16 województwach), Departament Operacji Krajowych, Departament Informatyki i Telekomunikacji, Departament Operacji Zagranicznych, Departament Prawny, Departament Rachunkowości i Finansów, Departament Rozliczeń Gospodarki Własnej, Departament Rozliczeń Transakcji Finansowych, Departament Ryzyka Operacyjnego i Zgodności, Departament Stabilności Finansowej, Departament Statystyki, Departament Systemu Płatniczego, Departament Zagraniczny, Departament Zarządzania Ryzykiem Finansowym, Instytut Ekonomiczny oraz Gabinet Prezesa.

Ekonomista radzi:

Narodowy Bank Polski odpowiada za podaż pieniądza i wysokość stóp procentowych w Polsce. Oba te czynniki mają bezpośredni wpływ na kurs złotego do innych walut, między innymi dolara amerykańskiego (USD) i euro (EUR). Sprawdź aktualne trendy na EURPLN i USDPLN na bezpłatnym rachunku demo.

Władze Narodowego Banku Polskiego

Ustawowymi organami władzy Narodowego Banku Polskiego są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej (RPP) oraz Zarząd NBP.

Prezes Narodowego Banku Polskiego powoływany jest na 6 letnia kadencję przez sejm na wniosek Prezydenta. Prezes NBP jest Przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, najwyższym przełożonym wszystkich pracowników Narodowego Banku Polskiego oraz osobą reprezentującą Narodowy Bank Polski. Prezes NBP reprezentuje interesy kraju w międzynarodowych instytucjach bankowych i finansowych. Prezes NBP ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu i Rady Ministrów. W imieniu Rady Polityki Pieniężnej przedstawia tym organom kwartalne informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa. Prezes banku centralnego ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym, a za swoje czyny może odpowiadać przed Trybunałem Stanu. Prezes NBP nie może być prezesem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje, co oznacza, że może w swoim życiu pełnić funkcję Prezesa NBP dłużej niż dwie kadencje, ale czas ten po dwóch kadencjach musi być przedzielony co najmniej jedną kadencją innej osoby. Prezes NBP, podobnie jak instytucja, którą reprezentuje musi być apolityczny, czyli nie może należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej pogodzić się z urzędem Prezesa NBP.

Rada Polityki Pieniężnej to bardzo wpływowy organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego. Podstawowym celem RPP jest utrzymanie stabilności polskiego pieniądza – Rada ma dbać o stabilną, niską inflację. Cel inflacyjny RPP to 2,5 procenta, przy czym dopuszcza się odchylanie o plus / minus jeden punkt procentowy. Rada Polityki Pieniężnej ma również dbać o wzrost gospodarczy, o ile nie koliduje to z utrzymaniem celu inflacyjnego. RPP ustala także coroczne założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmu równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej, składa sejmowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, ustala wysokość stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego, ustala zasady i obowiązkowe poziomy rezerw banków komercyjnych, określa górną granicę zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdania z działalności NBP, przyjmuje roczne sprawozdania finansowe NBP oraz ustala zasady operacji otwartego rynku.

Zarząd Narodowego Banku Polskiego składa się z Prezesa NBP oraz od 6 do 8 członków, w tym dwóch wiceprezesów Zarządu NBP. Członków powołuje oraz odwołuje Prezydent na wniosek Prezesa NBP. Do kompetencji Zarządu NBP należy okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego, nadzorowanie operacji otwartego rynku, ocena funkcjonowania systemu bankowego, a także przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady.

Działalność NBP

Narodowy Bank Polski pełni trzy podstawowe funkcje, podobnie z resztą jak większość banków centralnych w krajach opartych o gospodarkę rynkową.

NBP jako bank emisyjny

Przede wszystkim NBP jest bankiem emisyjnym – ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski decyduje o wielkości emisji i czasie wprowadzenia nowej emisji do obiegu, za którego płynność bank ten odpowiada. Oprócz tego jego zadaniem jako banku emisyjnego jest organizacja obiegu pieniężnego i regulacja ilości pieniądza w obiegu.

NBP jako bank banków

Druga funkcja Narodowego Banku Polskiego to zadanie bycia bankiem banków. Pełni on funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności całego sektora bankowego. Narodowy Bank Polski odpowiada także za organizację systemu rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe oraz aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Oprócz odpowiedzialności za bezpieczeństwo systemu bankowego NBP odpowiada także za przestrzeganie regulacji przez podmioty w tym systemie funkcjonujące.

NBP jako centralny bank państwa

Trzecia funkcja NBP to centralny bank państwa. Polski bank centralny obsługuje budżet państwa od strony bankowej, prowadzi rachunki bankowe rządu i instytucji państwowych na poziomie centralnym, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz zajmuje się realizacją ich zleceń płatniczych.

Oprócz tego Narodowy Bank Polski prowadzi działalność statystyczną polegającą między innymi na zbieraniu, przetwarzaniu i publikowaniu danych na temat bilansu płatniczego, międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, statystyk pieniężnych i bankowych, oczekiwań inflacyjnych podmiotów prywatnych czy inflacji bazowej, działalność analityczną i badawczą na polu ekonomicznym oraz odpowiada za edukację ekonomiczną obywateli.