Lira turecka – historia oficjalnej waluty Turcji

Turcja to kraj, która uchodzi za stosunkowo popularny kierunek wakacyjny Polaków. Jak większość z nas wie, posiada on egzotyczną walutę o nazwie lira turecka. Choć na międzynarodowych rynkach finansowych nie odgrywa ona znaczącej roli i zazwyczaj kojarzy się ona z epizodami inflacyjnymi, to posiada barwną, bogatą historię, którą z całą pewnością warto przybliżyć. Zacznijmy jednak od podstawowych informacji o lirze tureckiej.

Lira turecka – podstawowe informacje

Lira turecka, jak nietrudno się domyślić, to oficjalna waluta i jednostka monetarna Turcji oraz uznawanego jedynie przez ten kraj Cypru Północnego. Dzieli się na 100 kuruszy. Jak wygląda kwestia lira turecka – oznaczenie? Jej symbolem w międzynarodowym formacie ISO 4217 jest TRY. Co ciekawe przed 2005 rokiem używany był kod TRL. Lira turecka posiada także rozpoznawalny znak graficzny ₺. Został on wprowadzony w 2012 roku.

Nazwa opisywanej waluty, wbrew pozorom nie ma związku z instrumentem muzycznym. Takich etymologicznych korzeni trzeba szukać w czasach starożytnego Rzymu. Mieszkańcy tego imperium, używali jednostki wagowej zwanej librą. Wspomniana jednostka była w użyciu również na terenie Turcji, należącej wówczas do Cesarstwa Rzymskiego.

Jak już zostało wspomniane, lira turecka dzieli się na 100 kuruszy. Co ciekawe nazwa “kuruş” jest związana ze słowem “ciężki”. Ma to uzasadnienie, gdyż pierwsze kurusze pod koniec XVII wieku funkcjonowały jako srebrne monety o wadze około 19 gramów. Później ta jednostka monetarna zaczęła szybko tracić na wartości.

Czas na najistotniejszą kwestię, czyli lira turecka – kurs. Ile obecnie wynosi? Aktualnie 47 groszy, jednak warto dodać, iż z każdym rokiem systematycznie traci na wartości.

Lira turecka – monety

Obecnie w obiegu funkcjonują następujące nominały tureckich monet:

• 1 kurusz (bardzo rzadko używany)
• 5 kuruszy
• 10 kuruszy
• 25 kuruszy
• 50 kuruszy
• 1 lira

Wszystkie opisywane monety na rewersie posiadają wybity profil Mustafy Kemala (zwanego Atatürkiem). Ten wybitny polityk zwany “ojcem nowoczesnej Turcji”, nadal jest otaczany szacunkiem w swoim rodzimym kraju. Tureckie monety zwracają uwagę również obecnością ornamentów typowych dla Bliskiego Wschodu. Moneta 50 kurusów może wyglądać dość znajomo dla Polaków, gdyż pod względem rozmiaru, ciężaru i kolorów przypomina krajową pięciozłotówkę.

Lira turecka – banknoty

Oblicze Mustafy Kemala znajdziemy również na banknotach obecnie używanych w Turcji. Aktualne banknoty cechują się zróżnicowanymi kolorami i nowoczesnym wzornictwem. Od 2009 roku Turcy noszą w swoich portfelach następujące nominały:

• 5 lir
• 10 lir
• 20 lir
• 50 lir
• 100 lir
• 200 lir

Oprócz eksponowanego portretu Atatürka, na aktualnych banknotach tureckich znajdziemy również podobizny innych zasłużonych postaci. Są to następujące osoby:

• Historyk Aydın Sayılı – banknot 5 TRY
• Matematyk Cahit Arf – banknot 10 TRY
• Architekt Ahmet Cemalettin – banknot 20 TRY
• Pisarka Fatma Aliye Topuz – 50 TRY
• Kompozytor Buhurizade Mustafa Itri – 100 TRY
• Poeta Yunus Emre – 200 TRY

Lira turecka – początki waluty

Historia liry zaczęła się w okresie, gdy rozległe Imperium Osmańskie coraz bardziej chyliło się ku upadkowi. Wspomnianą walutę wprowadzono bowiem w 1844 roku. Nowa jednostka monetarna miała zastąpić kurusze, które na wskutek chronicznej inflacji straciły większość swojej wartości. Ten proces był kolejnym dowodem na słabość niegdyś potężnego Imperium Osmanów. Warto wiedzieć, że pierwsza lira przyjęła postać złotej monety, a zdewaluowane kurusze stały się jej podjednostką. Oprócz kuruszy funkcjonowała również mniejsza podjednostka – “para” (1 kurusz = 40 para).

W latach 1844-1881, turecka lira była oparta równocześnie na standardzie złota i standardzie srebra. Na początku lat siedemdziesiątych XIX wieku, pojawiły się pierwsze tureckie banknoty. Rok 1881 przyniósł istotną zmianę w postaci powiązania kursu liry wyłącznie ze złotem. Takie powiązanie nie przetrwało burzliwych czasów I Wojny Światowej. Warto pamiętać, że w tym konflikcie Imperium Osmańskie walczyło po stronie państw centralnych (Cesarstwa Niemieckiego, Monarchii Austro-Węgierskiej oraz Carstwa Bułgarii). W 1920 roku Imperium Osmanów uległo podziałowi, jako kraj przegrany w wielkiej wojnie.

Lira turecka historia nowej jednostki monetarnej

Tak ogromne zmiany skutkowały koniecznością wprowadzenia nowej jednostki monetarnej. Stała się nią lira turecka zastępująca wcześniejszą lirę osmańską. Lira wprowadzona w 1923 roku (znana jako pierwsza lira turecka), przetrwała do 2005 roku. Świadectwem zmian w intensywnie modernizującej się Turcji, było wprowadzenie dziesiętnego podziału liry – na 100 kuruszy. Co ciekawe, wizerunki prezydenta Kemala pojawiły się na tureckich banknotach jeszcze za życia tego męża stanu.

W pierwszych latach funkcjonowania nowej liry, ta waluta była powiązana kursowo z frankiem francuskim oraz funtem brytyjskim, natomiast rok po zakończeniu II Wojny Światowej Turcja powiązała notowania swojej waluty z dolarem amerykańskim. Taki krok był naturalny po ukształtowaniu się powojennego ładu gospodarczego i systemu z Bretton Woods. W 1960 roku dokonano pierwszej dewaluacji liry względem dolara. Wspomniana zmiana była zapowiedzią późniejszej niestabilności tureckiej waluty. Za ten problem odpowiadała ekspansywna polityka gospodarcza lokalnego rządu, który w coraz większym stopniu próbował finansować dalszy rozwój kraju przy pomocy kredytów zagranicznych.

Największy kryzys gospodarczy w dotychczasowej historii Turcji, rozpoczął się na początku lat siedemdziesiątych tych. Rozpad systemu z Bretton Woods i kryzys naftowy dodatkowo podkopał fundamenty zadłużonego kraju. Tureccy politycy próbowali się ratować krótkookresowymi pożyczkami lub próbą dalszego powiązania kursu krajowej waluty z dolarem. Te rozwiązania okazały się jednak nieskuteczne, a turecka waluta wciąż traciła na wartości. Inflacja na początku lat osiemdziesiątych przekraczała poziom 100%.

W kolejnych latach sytuacja niestety nie ulegała poprawie. W 1995 roku lira turecka trafiła nawet do Księgi Rekordów Guinnessa jako aktualnie najmniej warta waluta na świecie. Za jednego dolara amerykańskiego można było wtedy kupić 45 tysięcy lir.

W 1999 roku nastąpił kolejny kryzys. Podobnie jak podczas poprzednio, Centralny Bank Republiki Turcji próbował bronić kursu krajowej waluty. Takie interwencje okazały się jednak bezskuteczne i przyniosły jedynie wyraźny spadek rezerw walutowych. W najbardziej krytycznym 2001 roku, za 1 dolara trzeba było zapłacić aż 1,65 miliona lir.

Denominacja liry tureckiej

Po tak drastycznym spadku wartości nikogo nie powinno dziwić, iż lirę turecką czekała denominacja. W 2005 roku wszystkie ceny zostały podzielone przez jeden milion, a rząd ogłosił wprowadzenie nowej liry tureckiej. Taka zmiana nazewnictwa miała na celu budowę lepszego wizerunku waluty, która wcześniej kojarzyła się tylko z kolejnymi spadkami kursu. W 2009 roku, okres przejściowego nazewnictwa już się zakończył. Banknoty i monety wyemitowane pod koniec minionej dekady, nie noszą nazwy “nowa lira”.

Po wprowadzeniu nowej liry, turecki rząd zapowiadał, że jego celem będzie niedopuszczenie do dewaluacji krajowej waluty. Niestety wysoka inflacja stale osłabia lirę. W ostatnich trzech latach praktycznie nieprzerwanie znajduje się ona na poziomie przekraczającym 10%.

Lira turecka – ciekawostki

Moneta o nominale 1 liry tureckiej, pod względem wagi i rozmiaru jest bardzo podobna do 2 euro. Dlatego w krajach Europy Zachodniej konieczna była wymiana wielu automatów vendingowych. Oszuści masowo wrzucali do tych urządzeń znacznie tańsze monety jednolirowe.

Na tureckich banknotach, wraz ze wzrostem nominału widzimy podobizny coraz starszego Mustafy Kemala. W Turcji obecnie obowiązuje prawo zakazujące obrażania pamięci byłego prezydenta. Dlatego podczas pobytu w opisywanym kraju trzeba uważać na sposób traktowania pieniędzy oraz innych przedmiotów przedstawiających Atatürka.

Wspomniany wcześniej znak graficzny liry tureckiej przypomina pół kotwicę z dwiema ukośnymi kreskami. Kotwica ma symbolizować pewność siebie, zaś owe kreski nieustanny wzrost wartości waluty i całej gospodarki.