Dlaczego upadł Lehman Brothers?

Manhattan
J2T Trade

Upadek Lehman Brothers to wydarzenie już legendarne mimo, że miał miejsce bardzo niedawno – w 2008 roku. Bankructwo tego niemal 160 – letniego banku inwestycyjnego, wówczas czwartego największego w Stanach Zjednoczonych, jest symbolicznym początkiem jednego z najpoważniejszych kryzysów finansowych w historii, który podważył i tak już nadwątloną wiarygodność rynków finansowych. Plama po tych wydarzeniach nie została zmazana do dzisiaj, tak samo z resztą jak skutki gospodarcze tamtych wydarzeń. Nie ma jednak wątpliwości, że Lehman Brothers nie jest jedynym odpowiedzialnym za tę piękną katastrofę. Bank ten był jedynie największą ofiarą choroby systemu finansowego. Ofiar mogło być wtedy więcej oraz mogły być większe, gdyby nie pomoc państwowa, która uratowała tych, których bankructwo wyrządziłoby jeszcze więcej szkód niż bankructwo Lehman Brothers. Wśród takich przedsiębiorstw znalazł się miedzy innymi ubezpieczyciel American Insurance Group, czyli AIG. Z drugiej strony nie ma też wątpliwości, że do kryzysu Lehman swoje pięć groszy, choć należałoby powiedzieć pięć centów, dorzucił.

Dużo czasu zajęło, zanim stało się jasne, kto za co odpowiada, kto co zrobił i dlaczego i w ogóle w jak dopuszczono do tego, co się stało. Odpowiedzialności jednak nie poniósł nikt. Domek z kart się rozleciał, ale nikt się nie przejął. Świat poszedł dalej. Warto jednak wiedzieć, coś więcej niż tyle, że Lehman się posypał, a po nim posypało się wszystko inne. Kryzys subprime, bo tak został on ochrzczony (dlaczego subprime dowiesz się w ostatniej części tego artykułu) jest dziś akademickim przykładem na to, jak nie nadzorować systemu finansowego, jak nie zarządzać bankiem, jak nie tworzyć instrumentów finansowych i jak nie zarządzać ryzykiem. Każdy, kto trochę orientuje się w bieżących wydarzeniach rynkowych oraz w historii rynków finansowych powinien znać genezę kryzysu finansowego z lat 2007 – 2008, ponieważ jest to jedno z najważniejszych wydarzeń w ich całej historii.

Historia banku Lehman Brothers

Historia Lehman Brothers sięga połowy XIX wieku i jest częścią historii finansów i handlu Stanów Zjednoczonych. Bank rozwijał się wraz z rozwojem amerykańskiego kapitalizmu. Choć sam bank został założony w 1850 roku, to jego początek przypada na rok 1844 i związany on jest z niewielkim sklepikiem wielobranżowym z Alabamy założonym przez Henry’ego Lehmana, będącego 23 – letnim imigrantem z Niemiec. W kolejnych latach do Henry’ego dołączyli jeszcze dwaj bracia – Emanuel i Mayer. W 1850 roku ich firma otrzymała nazwę Lehman Brothers.

Początki ich biznesu przypadły na okres drugiej młodości bawełnianego przemysłu w Stanach Zjednoczonych. W czasie, kiedy ceny bawełny osiągnęły szczyty, bracia postanowili przyjmować bawełnę jako zapłatę za towary, a z czasem rozszerzyli swoją działalność o handel tym surowcem. Po kilku latach handel bawełną był głównym źródłem ich dochodów. W 1855 roku z trzech braci Lehman’ów pozostało dwóch – założyciel firmy Henry, zmarł. Przedsiębiorstwo nie wstrzymało jednak działalności. Dwóch pozostałych braci skupiło biznes na pośrednictwie w handlu bawełną otwierając oddział firmy w Nowym Jorku, którego szefem został Emanuel. Po wojnie secesyjnej nowojorski oddział stał się siedzibą, a Lehman Brothers brał czynny udział w budowaniu amerykańskiej giełdy bawełny. Giełda powstała w 1870 roku, a w jej radzie przez 14 kolejnych lat od powstania zasiadał Emanuel Lehman. Po wojnie rynki bardzo szybko ewoluowały – z towarów siły przerzucone zostały na papiery wartościowe, doradztwo finansowe, ekspertyzy związane z emisją papierów – rynek przyjął formę, którą w rozwiniętej wersji znamy dzisiaj.

FP Markets

Lehman’owie doskonale wpisali się w te trendy i rozwinęli skrzydła wraz z rynkiem. Z tego też powodu w 1887 roku Lehman Brothers został członkiem Nowojorskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Pod koniec XIX wieku Lehman Brothers pod przywództwem syna Emanuela Lehmana – Philipa wyspecjalizował się w finansowaniu dużych przedsiębiorstw handlu detalicznego. W 1925 roku, kiedy stery w firmie przejął Robert Lehman – syn Philipa i wnuk Emanuela firma nadal mocno się rozwijała. Przedsiębiorstwo znane już wówczas jako The Lehman Brothers Corporation było pionierem w kwestii źródeł finansowania przedsiębiorstw – zajmowano się w nim prywatnymi emisjami, planowaniem pożyczek pomiędzy spółkami o najwyższej kapitalizacji i płynności oraz finansowaniem przedsiębiorstw przez prywatnych inwestorów. Lehman’owie wykorzystali do własnego rozwoju najszybciej rozwijające się branże, takie jak lotnictwo cywilne oraz sektor telekomunikacyjny. Oprócz tego The Lehman Brothers Corporation finansowało branże rozrywkową oraz sektor wydobycia ropy naftowej. W połowie lat 40. ubiegłego stulecia Lehman finansował dobra konsumenckie, a w kolejnej dekadzie święcił triumfy na rynku elektroniki. Krótko mówiąc – Lehman Brothers przez całe stulecie byli zawsze tam, gdzie pieniądze spadały z nieba. Wszyscy najwięksi pracowali z nimi – tytoniowi potentaci z Philip Morris, słynne linie lotnicze American Airlines, czy Ford Motor Company.

Ogromne sukcesy na rynku krajowym oraz uprzątnięcie zachodniego świata po II wojnie światowej skłoniło Lehman Brothers do zagranicznej ekspansji. W tym wypadku przedsiębiorstwo również trafiło w trendy, ponieważ amerykanie w tamtym okresie zalali świat swoją produkcją. W 1960 roku otwarte zostało biuro w Paryżu. Pod koniec lat 60. nadszedł kryzys – w 1969 roku zmarł prezes Robert Lehman – ostatni Lehman w zarządzie Lehman Brothers. Problemy, również te natury finansowej, trawiły ponad 100 – letnią firmę przez trzy kolejne lata. Później w zarządzie pojawił się Peter Peterson, który objął stanowisko dyrektora generalnego.

Na początku lat 70. otwarte zostały biura w Londynie i Tokio. Kupno Abrahama & Co. w 1975 roku oraz nieco później fuzja z Kuhn, Loeb Co. uczyniła z Lehman’a, wówczas działającego pod marką Lehman Brothers, Kuhn, Loeb Inc. czwarty największy bank inwestycyjny. W tym samym czasie nadal kwitł rozpoczęty w latach 50. romans z branżą elektroniczną – teraz z IBM, czy Intelem, które stały się później globalnymi elektronicznymi mocarstwami. W 1983 rok znów przyszedł czas problemów – Peterson stracił stanowisko w związku z wewnętrznym konfliktem, Lehman został sprzedany do Shearson, będącego pod kontrolą American Express. Niemal dekadę później Lehman Brothers wraz z Shearson’em odzyskały niezależność dzięki emisji publicznej, a firma zaczęła działać jako Lehman Brothers Holding Inc.

Lehman Brothers – szczyt chwały

Kolejne 20 lat funkcjonowania Lehman Brothers Holding Inc. to niekończące się pasmo sukcesów. Prezesem w 1994 roku został Richard Fuld, który od 15 lat związany był z firmą. W 2000 roku Lehman dołączył do indeksu 100 największych spółek nowojorskiej giełdy, wartość akcji pierwszy raz w historii banku przekracza 100 dolarów, a firma przeniosła się do nowej siedziby – zakupionego przez nią wieżowca na nowojorskim Manhattanie. Moody’s podnosi rating banku do poziomu A1, a Standard & Poor’s do A+. Bank chwalony jest za doskonały system zarządzania ryzykiem, wysoki stopień dywersyfikacji, stawiany jest za wzór instytucji finansowej.

Rok 2004 jest rekordowy pod względem wyników finansowych, a rok 2005 jest najlepszym rokiem w historii jako całość oraz w każdym segmencie i regionie z osobna. Euromoney ogłasza Lehman Brothers najlepszym bankiem inwestycyjnym. Firma zarządza aktywami o wartości 175 miliardów dolarów i jest liderem w segmencie asset managementu. Sytuacja nie zmienia się także w roku 2006 i 2007, kiedy Lehman ponownie bije własne rekordy, wykazuje najlepsze wyniki finansowe wśród największych spółek z USA, a na londyńskiej giełdzie Lehman Brothers Holding Inc. jest numerem jeden pod względem wielkości obrotów. Wartość zarządzanych aktywów to 600 miliardów dolarów – więcej niż obecne PKB Polski, a był to rok 2007. Amerykański sen stał się rzeczywistością. Po 160 latach od założenia małego sklepu wielobranżowego w Alabamie firma Henry’ego Lehmana stała się jedną z najbardziej wpływowych i największych instytucji finansowych świata.

Bankructwo banku Lehman

W 2007 roku pojawiły się informacje, że w Lehman’ie jednak nie jest tak pięknie jak się wszystkim wydaje. Zaczęły dochodzić słuchy, że dofinansowane przez państwo kredyty hipoteczne mogą wyrządzić wiele szkód na rynkach finansowych. Wówczas jeszcze nikt nie mówi wprost, jak bardzo poważna jest sytuacja. W 2008 roku nie było jednak żadnych wątpliwości. Po latach rekordowych zysków pierwszy kwartał 2008 roku zakończył się ze stratą w wysokości 2 miliardów 800 milionów dolarów.

Plany naprawcze nie wypaliły, kilkumiliardowe dokapitalizowanie nie postawiło instytucji na nogi. Akcje firmy były wyprzedawane na potęgę – przecena sięgała 75%. Bank nie był w stanie pozyskać kapitału na rynku, ponieważ nikt już nie wierzył, że da się go uratować. Z początkowych 67 dolarów za akcję wycena spada do 3,79 dolara. Do stołu ratowników Lehmana usiedli przedstawiciele Systemu Rezerwy Federalnej i Departamentu Skarbu USA. Inwestorzy instytucjonalni nie dali jednak wiary zapewnieniom, że sprawę z pomocą państwa uda się wyprostować. W sobotę i niedzielę 14 – 15 września 2008 roku w rozmowach na temat ewentualnej „zrzutki na Lehmana” uczestniczyło nie tylko państwo i nowojorski Fed, ale przedstawiciele niemal wszystkich liczących się banków z USA i Europy. W rozmowy zaangażowany był także brytyjski Barclays, który dawał największe szanse Lehman’owi. W niedzielę nie było jednak możliwości uzyskania zgodny akcjonariuszy brytyjskiego banku, a poza tym Barclays potrzebował przy takim rozwiązaniu pomocy rządowej, z którejkolwiek strony Atlantyku i takiej pomocy nie otrzymał.

W związku z tym, że sprawy nie udało się załatwić, szefowie Fed uznali, że niech się dzieje co się ma dziać – oni umywają ręce, a o losie Lehmana niech zdecyduje Wall Street. Kiedy okazało się, że ostatnia deska ratunku popłynęła na dno, Richard Fuld, który jeszcze chwilę wcześniej zapewniał, że „będzie dobrze” ogłosił 15 września 2008 roku, że Lehman Brothers, po 158 latach niemal nieprzerwanych sukcesów, ogłasza bankructwo. Później było już tylko gorzej, a los Lehmana potoczył się następująco – amerykańska część banku włączona została do Barclays, a europejskie i azjatyckie oddziały trafiły pod skrzydła japońskiego banku inwestycyjnego Nomura.


EkonomistaEkonomista radzi:

Dobrze być optymistą, ale co jeżeli w najbliższym czasie będziemy świadkami kolejnego kryzysu finansowego? Przygotuj się na to ucząc się gry na spadki – dzięki temu będziesz w stanie zarabiać, kiedy kursy akcji będą tracić na wartości. Zapisz się na bezpłatne szkolenie, a dowiesz się, jak wykorzystać spadki na giełdzie i na tym zarobić.


Dlaczego tak się stało?

Wiemy, że Lehman Brothers rozwijał się tak długo, aż nie upadł. Wiemy też, że upadł bardzo boleśnie i że pociągnął za sobą wiele więcej ofiar. Jednak dlaczego upadł? Dlaczego po serii śrubowania własnych rekordowych wyników finansowych bank inwestycyjny stawiany za wzór w kategorii zarządzania ryzykiem o najwyższych ratingach kredytowych w kilka miesięcy z wszechmocnej instytucji finansowej zamienił się w bankruta o wartości mniejszej niż średniej wielkości polski bank komercyjny? Jak to się stało, szczególnie biorąc pod uwagę bardzo dużą dywersyfikację banku – emisje akcji, emisje obligacji, zarządzanie aktywami, doradztwo inwestycyjne, fuzje i przejęcia, działalność inwestycyjna na wielu rodzajach rynków, a to wszystko w większości krajów świata.

Kluczem do tej zagadki jest dźwignia finansowa, która dziś obwiniana jest za straty inwestorów indywidualnych na rynku Forex. Lehman Brothers jako bank inwestycyjny mógł zgodnie z prawem stosować dźwignię na poziomie 30 krotności zainwestowanego kapitału. Jak łatwo policzyć, w okresie wzrostu gospodarczego, podczas którego 5 – procentowy wzrost wartości portfela nie jest wyjątkowym osiągnięciem, te 5 procent wzrostu wygeneruje zysk na poziomie 150%. Z drugiej strony ta sama dźwignia stratę w wysokości 3,33%, czyli stratę relatywnie niewielką, wyniesie do poziomu 100%, powodując bankructwo inwestora.

Problem w tym, że na początku 2008 roku Lehman Brothers taką stratę wygenerował. Strata ta wynikała z dużego zaangażowania Lehman Brothers na rynku kredytów hipotecznych. Z kolei rynek kredytów hipotecznych w USA został rozsadzony kredytami subprime, które udzielane były kredytobiorcom o niskiej zdolności kredytowej. W skrócie rzecz ujmując osoby, które wzięły te kredyty przestały je spłacać, a że stało się to na masową skalę, to banki, które kredytów tych udzielały zaczęły masowo przejmować nieruchomości, które masowo były wystawiane na sprzedaż i tym samym podaż nieruchomości skrajnie przekroczyła popyt na nie i nieruchomości te stały się bezwartościowe. Banki pożyczyły pieniądze na domy, a w zamian zamiast pieniędzy wraz z odsetkami otrzymały nieruchomości, których nie dało się sprzedać, czego następstwem była konieczność aktualizacji wartości portfela i zaksięgowanie strat.

Kolejnym problemem było to, że ryzyko wynikające z posiadania tych kredytów w portfelu banku było sprzedawane w paczkach jako instrumenty finansowe. Kiedy kredyty stały się bezwartościowe, bezwartościowe okazały się także te instrumenty i ten, kto je posiadał, zaliczał stratę. Tak też było w przypadku Lehman Brothers. Bank odnotował stratę na instrumentach pochodnych opartych na kredytach hipotecznych, a dźwignia finansowa straty te spotęgowała. Kiedy rynek się o tym dowiedział zaczął wyprzedawać akcje, inwestorzy zaczęli wycofywać swoje fundusze, a dotychczasowi pożyczkodawcy odmówili dokapitalizowania banku. Była to samonakręcająca się spirala, której nie dało się zatrzymać. Kiedy potrzeba było Lehman’owi najwięcej funduszy miał on ich najmniej i nie był przez to w stanie spłacić swoich zobowiązań wynikających z posiadanych instrumentów finansowych, których nie był w stanie także sprzedać, ponieważ nikt nie był na tyle głupi, żeby je odkupić. To oznaczało bankructwo.

Później dochodzenie w sprawie winnych takiego stanu rzeczy przeprowadziło 170 pracowników kancelarii Jenner & Block. Na 2208 stronach opracowania możemy przeczytać, że bezpośrednimi przyczynami problemu banków była kreatywna księgowość, ukrywanie danych dotyczących płynności banku, czy ignorowanie sytuacji finansowej pożyczkodawców. Pośrednio kryzys wywołał także bardzo tani kredyt udzielany przez banki centralne, który skłaniał banki to nadmiernego lewarowania oraz agencje ratingowe, które wspomnianym wyżej instrumentom finansowym z „upakowanymi subprime’ami” nadawały najwyższe ratingi, mimo że były one bezwartościowe (warto zaznaczyć, że od zawsze i po dziś dzień za nadanie ratingu kredytowego płaci instytucja, dla której nadawany jest rating, co rodzi oczywisty konflikt interesów). Dodatkowo wskazano na winę audytorów, którzy celowo lub nie koniecznie, nie zauważali tych przekrętów, choć powinni byli to zrobić. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że NIKT nie poniósł odpowiedzialności karnej za te wydarzenia. NIKT z Lehman Brothers, nikt z jakiejkolwiek innej instytucji finansowej, NIKT z agencji państwowych, rządu, Rezerwy Federalnej, agencji ratingowych, nikt z audytorów. Winnych nie było.

Następstwa upadku Lehman Brothers

15 września 2008 roku jest symboliczną datą rozpoczęcia kryzysu finansowego subprime. Rynek zobaczył, że każdy może upaść, a system wcale nie jest taki stabilny na jaki wygląda – jeżeli zdołała wywrócić się instytucja finansowa mająca w zarządzaniu 600 miliardów dolarów, to wywrócić mógł się każdy. Dzień wcześniej, 14 września 2008 roku, kiedy trwały jeszcze ostatnie negocjacje w sprawie ratowania Lehman Brothers zakończone zostały negocjacje dotyczące banku Merill Lynch, który został przejęty przez Bank of America.

Później los Lehman Brothers mógł podzielić wspomniany na początku artykułu AIG, który utopiony został przez słynne CDS-y. Rząd USA nie pozwolił jednak na jego upadek. Przedsiębiorstwo zostało w 80% znacjonalizowane w zamian za 85 miliardów dolarów dokapitalizowania z publicznej kasy w 2008 roku. To jednak nie wystarczyło, dlatego w 2009 roku amerykańscy podatnicy dorzucili do jego biznesu kolejne 30 miliardów, co wywołało gigantyczne oburzenie społeczeństwa. Wśród wielkich bankrutów znalazł się koncern General Motors. Upadło także wiele mniejszych instytucji, w tym także niemal cały islandzki sektor bankowy. Pracę straciły miliony ludzi, a w recesję wpadła zdecydowana większość zachodnich gospodarek.

Zainteresował Cię temat upadku banku Lehman Brothers? Jeśli tak to zapraszamy do obejrzenia filmu The Big Short , który opisaliśmy po krótce w tym artykule.

To koniec tego artykułu, ale dopiero początek Twojej przygody z rynkami finansowymi. Przed Tobą długa droga, ale lepiej w pierwszej kolejności poćwiczyć. Rachunek demonstracyjny to najlepszy sposób, aby przetestować zdobytą wiedzę w praktyce. Otwórz bezpłatne konto demo z wirtualnymi pieniędzmi już dziś!

OTWIERAM KONTO DEMO

Ekonomista
Doktor nauk ekonomicznych. Posiada dogłębną wiedzę z zakresu makroekonomii, finansów i instrumentów finansowych takich jak akcje, obligacje i instrumenty pochodne. Doskonale rozumie mechanizmy funkcjonowania rynków finansowych i instytucji działających w ich obrębie – giełd, regulatorów i banków centralnych. Praktyk rynkowy – potrafi przełożyć wiedzę teoretyczną na praktyczne aspekty inwestowania i wykorzystać je na realnym rynku.