Rynek stopy procentowej

Dla większości inwestorów rynek stopy procentowej nie jest tak znany jak rynek walutowy lub rynek akcyjny, choć przecież jest do niego bardzo podobny. Taka sytuacja nie ma miejsca bez powodu. Kontrakty na rynku stopy procentowej to instrumenty przeznaczone przede wszystkim dla instytucji finansowych, banków, funduszy hedgingowych oraz przedsiębiorstw, które chcą zabezpieczać swoje interesy. Inwestorzy indywidualni mają raczej niewielki udział w transakcjach na rynku stopy procentowej, choć oczywiście trzeba pamiętać, że stopy procentowe same w sobie ich dotyczą – mają w końcu wpływ na wartość walut, na rynek akcyjny oraz na obligacje skarbowe. Transakcje ograniczające ryzyko stopy procentowej funkcjonują na rynku OTC (z angielskiego over the counter), czyli na rynku pozagiełdowym, nazywanym także międzybankowym, a także na rynku giełdowym.

Pierwszy z nich jest rynkiem nieregulowanym, przez słynnego inwestora Warrena Buffeta nazywanym już w 2002 roku „finansową bronią masowego rażenia”. Oczywiście OTC to nie tylko kontrakty na stopę procentową, ale także inne kontrakty terminowe, swapy walutowe, znane z kryzysu z 2008 roku CDS-y, które do bankructwa lub na skraj bankructwa doprowadziły pokaźną grupę instytucji finansowych i wiele innych instrumentów. Na rynku giełdowym możemy zakupić kontrakty terminowe na przykładowo LIBOR (London Interbank Offered Rate) czy WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate), a także opcje, o wszystkich tych instrumentach nieco niżej. Jeżeli chodzi o zabezpieczenia przed ryzykiem procentowym przeznaczone dla przedsiębiorstw, poza transakcjami zawieranymi na rynku giełdowym oraz OTC, mają one możliwość skorzystania ze specjalnie skrojonych na ich potrzeby ofert niektórych banków obsługujących klientów instytucjonalnych.

LIBOR i WIBOR

LIBOR, czyli London Interbank Offered Rate to referencyjna wysokość oprocentowania depozytów i kredytów na rynku międzybankowym w Londynie. Stawka LIBOR wyznaczana jest dla dolara amerykańskiego, euro, franka szwajcarskiego, funta szterlinga oraz jedna japońskiego dla pożyczek na 1 dzień, 1 tydzień, 1 miesiąc, 2 miesiące, 3 miesiące, 6 miesięcy i 1 rok. Wartość LIBOR obliczana jest jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania podawanych przez banki, które są uczestnikami panelu LIBOR po uprzednim odrzuceniu najwyższych oraz najniższych ofert – aby uniknąć manipulacji wartością LIBOR odrzuca się wszystkie „niestandardowe” oferty.

Wysokość oprocentowania wyznaczana jest w każdy dzień roboczy o godzinie 11:00 GMT. Uczestnikami wspomnianego panelu są banki, które prowadzą działalność na rynku międzybankowym w Londynie. Całe przedsięwzięcie kontroluje ICE Benchmark Administration, który jest częścią grupy giełdowej Intercontinental Exchange z Nowego Jorku. LIBOR jest podstawową składową we wzorach na mających wpływ na wartość transakcji na całym świecie oraz na oprocentowanie depozytów i kredytów.

WIBOR, czyli Warsaw Interbank Offered Rate to polski odpowiednik londyńskiego LIBORu. Jest to więc referencyjna wysokość oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym. Podobnie jak LIBOR, WIBOR jest obliczany jako średnia arytmetyczna wielkości oprocentowania podawanych przez banki należące do panelu WIBOR, którymi są największe banki funkcjonujące na polskim rynku.

Wyznaczany jest o godzinie 11.00 każdego dnia roboczego, a czas w którym ustalana jest wartość WIBOR nazywany jest fixingiem WIBOR. Oprocentowanie WIBOR wyznaczane jest dla kredytów udzielanych sobie nawzajem przez banki na okres overnight, czyli kredyt na jeden dzień począwszy od dnia zawarcia transakcji, tommorow/next, czyli kredyt na jeden dzień począwszy od następnego dnia roboczego po zawarciu transakcji, spot week, czyli kredyt na tydzień począwszy od daty dwa dni po zawarciu transakcji oraz na rozpoczynające się dwa dni po transakcji, 2 tygodnie, miesiąc, 3 miesiące, 6 miesięcy, 9 miesięcy oraz 1 rok. Stawka WIBOR jest podstawową wartością służącą do wyliczania oprocentowania dla większości kredytów udzielanych na terenie Polski oraz jest stawką bazową dla wielu transakcji pochodnych zawieranych na rynkach finansowych. Na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie istnieje możliwość handlu kontraktami futures na WIBOR.

Trading Coach radzi:

Interesujesz się tematyką rynków finansowych? Więcej informacji na temat aktualnej sytuacji na rynkach – zarówno regulawanych, jak i OTC – uzyskasz na bezpłatnych szkoleniach. Sprawdź najbliższy wolny termin.

Instrumenty rynku stopy procentowej

Rynek stopy procentowej to oczywiście instrumenty pochodne oparte o różne stopy procentowe. Istnieje kilka najpopularniejszych instrumentów, w które zaangażowane są na świecie biliony dolarów największych instytucji finansowych z całego świata.

Pierwszym z tych instrumentów jest IRS (z angielskiego Interest Rate Swap), czyli swap stopy procentowej. Jest to kontrakt wymiany płatności odsetkowych, będący jednym z najbardziej podstawowych instrumentów pochodnych i handluje się nim na rynku międzybankowym. Swap stopy procentowej stanowi umowę pomiędzy dwiema stronami, na podstawie której strony te wypłacają sobie wzajemnie odsetki od umownego nominału kontraktu, które naliczane są według odmiennej stopy procentowej. Co ciekawe transakcja IRS może być porównana do wymiany odsetek od dwóch kuponowych obligacji lub do serii kontraktów FRA, o których nieco niżej. Instytucje finansowe inwestują w kontrakty Interest Rate Swap aby zarządzać ryzykiem stóp procentowych (choć to tylko teoria, bo wiadomo, że kontrakty na stopę procentową wykorzystywane są także czysto spekulacyjnie). IRS pozwala na zmianę stopy procentowej kredytu lub stopy procentowej inwestycji ze stopy zmiennej na stałą lub inną zmienną, a także ze stopy stałej na zmienną. Swap stopy walutowej daje również możliwość zabezpieczenia przed wzrostem kosztu kredytu lub przed obniżeniem stopy zwrotu z inwestycji. Transakcje IRS zawierają coraz częściej korporacje, aby zapewnić sobie stały koszt finansowania lub tańsze finansowanie w obcej walucie.

Drugi z popularnych na rynku stopy procentowej instrumentów finansowych to swap walutowo – procentowy, czyli CCIRS lub CIRS (z angielskiego Cross Currency Interest Rate Swap). Nazywany jest on także swapem walutowym rynku kapitałowego (z angielskiego Currency Swap of the Capital Market, w skrócie Currency Swap). CIRS jest transakcją polegającą na wymianie między kontrahentami płatności odsetkowych naliczanych od kwot nominowanych w różnych walutach i określanych według różnych stóp procentowych. Transakcje CIRS wykorzystywane są zwykle w celu zabezpieczenia ryzyka walutowego oraz stopy procentowej wynikającego z otwartych pozycji bilansowych podmiotu. W przypadku operacji CIRS często dochodzi do wymiany wartości nominalnej transakcji. Instrumenty CIRS mają także znaczenie płynnościowe, ponieważ ich termin zapadalności przekracza niemal zawsze 1 rok.

Kolejny instrument finansowy warty naszej uwagi do FRA, czyli Forward Rate Agreement. Jest to umowa, w ramach której dwaj kontrahenci ustalają wysokość stopy procentowej, która ma obowiązywać w przyszłości dla określonej kwoty wyrażonej w walucie transakcji dla z góry określonego okresu czasu. Jak w każdym kontrakcie tak i w kontrakcie Forward Rate Agreement wyróżnia się dwie strony transakcji – kupującego, zawierającego pozycję długą oraz sprzedającego, zawierającego pozycję krótką. Kupujący otrzymuje przepływ, na którego wpływ ma stawka referencyjna ustalona w dniu wygaśnięcia kontraktu, w zamian za stałą stawkę kontraktu ustaloną w dniu zawarcia transakcji. Sprzedający otrzymuje przepływ stały w zamian za stawkę referencyjną.

Nie możemy jednak zapomnieć o jednym, bardzo istotnym papierze wartościowym, który tak naprawdę nie jest zaliczany do rynku stopy procentowej, ponieważ jest instrumentem dłużnym, ale jego wartość zależy bezpośrednio od stopy procentowej kraju, który wyemitował ten papier. Jest to oczywiście obligacja. Wycena obligacji jest przede wszystkim uzależniona od stóp procentowych kraju, ale oczywiście na jej cenę wpływają także inne czynniki – na czele z ratingiem kredytowym i kondycją gospodarczą.

To oczywiście nie wszystkie instrumenty pochodne, których instrumentem bazowym są stopy procentowe. Popularnymi instrumentami terminowymi na stopy procentowej są chociażby opcje, które oczywiście są dostępne już chyba dla wszystkich instrumentów notowanych na światowych giełdach. Oprócz tego można zawierać kontakty terminowe – futures oraz forward na stopy procentowe, na przykład na wyżej wymienione stawki WIBOR i LIBOR, a zasada działania tych instrumentów nie różni się niczym od kontraktów na inne instrumenty.

Ciekawostki

Od początku 2016 roku, a nawet od dłuższego czasu słychać głosy o tym, że transakcje na rynku OTC mogą być przyczyną kolejnego kryzysu finansowego, który może mieć skalę porównywalną lub nawet większą od tego z lat 2007 – 2009. Duża część tych kontraktów to właśnie kontrakty na stopę procentową. Przykładowo, ze sprawozdania Deutsche Bank na 31 grudnia 2014 roku wynika, że wartość derywatów OTC, w które zaangażowany jest jeden z najistotniejszych banków inwestycyjnych świata wynosi ponad 47 bilionów euro, z czego prawie 37,6 biliona euro stanowią instrumenty, których wartość oparta jest o stopy procentowe. Dla porównania PKB świata w 2014 roku wyniósł niecałe 78 bilionów dolarów. A pamiętajmy o tym, że są to tylko derywaty OTC tylko jednego banku.

To czy doprowadzą do kolejnego krachu na rynkach finansowych, czy będą tylko jedną z przyczyn, czy wcale nie doprowadzą do kryzysu jest wielką niewiadomą. Wiadomo jednak, że jest to rynek wyjątkowo zlewarowany, co oznacza, że ma potężną siłę rażenia. Optymiści mówią, że te wartości nic nie znaczą, ponieważ istotna jest tylko wartość nominalna instrumentów, a pesymiści wieszczą, że kontrakty z rynku OTC doprowadzą do upadku całego sektora finansowego i jego absolutnego resetu. Stara chińska klątwa brzmi „obyś żył w ciekawych czasach” – dla tych, dla których rynki finansowe są codziennością, takie czasy właśnie trwają i wiele wskazuje na to, że trwać jeszcze będą długo.