Wielki kryzys gospodarczy 1929 – 1933

Wielki kryzys gospodarczy 1929 – 1933 to niezwykle ciekawy temat. Jedną z fundamentalnych właściwości globalnego systemu finansowego, jest jego cykliczność. Podobnie do zmieniających się pór roku, rynki także poruszają się w określonych fazach, mających charakterystyczne dla siebie objawy i następstwa.

O ile całkiem naturalnie i niegroźnie wygląda to w tekście pisanym, a na wykresach korekty nie robią na przeciętnym oglądającym żadnego wrażenia, w realnym życiu każdy kryzys finansowy, a w konsekwencji kryzys gospodarczy, to tragedia setek tysięcy ludzi.

Historycznie przyczyny wielkiego kryzysu gospodarczego pozostają bardzo do siebie podobne, bez znaczenia na rodzaj kryzysów, czas i typ gospodarki, której dany kryzys ekonomiczny dotykał.

Niestety, mimo, że czarny czwartek 1929 roku i wielki kryzys gospodarczy 1929 roku, wcale nie były pierwszymi tego typu wydarzeniami (ani ostatnimi) dotychczas ludzkość nie opracowała systemu pozwalającego na efektywne wyeliminowanie przyczyny kryzysu finansowego.

Mimo, że globalnie kryzys finansowy jest zjawiskiem nieuniknionym, tak jak panika giełdowa, sami możemy się przed nim zabezpieczyć. Żeby zrozumieć, w jaki sposób to uczynić, musimy zacząć od początku, tj. od poznania przyczyny wielkiego kryzysu gospodarczego.

Kryzys definicja

Zanim jednak przejdziemy do przyczyny kryzysu gospodarczego, zanim wspomnimy, czym był krach na Wall Street, ustalmy jak należy zdefiniować kryzys ekonomiczny.

Jak podaje definicja kryzysu, kryzys gospodarczy (inaczej krach gospodarczy, załamanie gospodarcze, zapaść gospodarcza, spowolnienie gospodarcze) to zjawisko ekonomiczne w gospodarce polegające na załamaniu procesu wzrostu gospodarczego.

Do objawów kryzysu możemy zliczyć m.in. spadki indeksów giełdowych oraz krach giełdowy przechodzący w długotrwałą bessę; galopująca inflacja – w efekcie hiperinflacja; spadek produkcji, płac, zatrudnienia, konsumpcji, inwestycji, dochodów, PKB; wzrost bezrobocia, deficytu fiskalnego, deficytu handlowego, deficytu budżetowego; spadek tempa wzrostu gospodarczego…

Tak jak wspomnieliśmy we wstępie, kryzys ekonomiczny jako faza rynkowa, ma swoje szczególne cechy, jedną z nich jest jego etapowość. Zgodnie z fraktalną naturą rynków finansowych, sam kryzys możemy podzielić na fazy kryzysu:

1. Kumulacja – pompowanie bańki ekonomicznej
2. Wybuch – pęknięcie bańki spekulacyjnej
3. Chaos – zarażanie zjawiskiem kryzysu (objawy kryzysu pojawiające się nagle w nowych obszarach)
4. Wyrównanie – transmisja kryzysu (objawy kryzysu rozszerzają się na coraz większą skalę, jednocześnie tracąc na dynamice)
5. Wyciszenie – nowa rzeczywistość pokryzysowa

Ze względu na sektor, w którym powstały wyróżniamy następujące kryzysy gospodarcze / rodzaje kryzysów finansowych:

• kryzys bankowy
• kryzys walutowy
• kryzys giełdowy
• kryzysy finansowe
• kryzys nadprodukcji

Przyczyny wielkiego kryzysu

Skoro już wiemy, czym jest kryzys, zwłaszcza kryzys światowy, warto abyśmy spojrzeli na prawdopodobnie najlepiej zbadany wielki kryzys gospodarczy 1929 roku i poznali przyczyny i skutki wielkiego kryzysu.

Boom lat 20′ trwał nieprzerwanie do momentu, kiedy zakończył się nagle w czarny czwartek 1929 r. Dokładniej o przyczynach boomu powiemy dalej, jednak warto wiedzieć, że również stan posiadania oraz standard życia amerykanów faktycznie rósł przez niemal całą dekadę.

Bezpośrednią przyczyną zarówno wielkiego kryzysu 1929 roku jak i zaburzeń we wzroście gospodarki w okresie boomu lat 20′ była polityka Fedu, który zalewał rynek tanim pieniądzem. Wzrost jego podaży nie dotyczył tylko gotówki, ale instrumentów finansowych w każdej chwili mogących być wymienionymi na gotówkę. Całkowity wzrost podaży pieniądza w tym okresie wyniósł 28 mld USD.

W tym czasie, nie tak dawno powstały Fed utrzymywał stopy dyskontowe na poziomach niższych niż stopy rynkowe, co dawało bankom możliwość prowadzenia nieograniczonej akcji kredytowej.

W okresie poprzedzającym wielki kryzys, także pieniądze na inwestycje giełdowe pożyczano po oprocentowaniu znacznie niższym niż przed powstaniem Fedu.

Boom pobudzano także PR’owo poprzez odpowiednią treść wystąpień prezydenta i sekretarza skarbu USA.

Fed zaczął niepokoić się przegrzaniem gospodarki i sytuacją mogącą spowodować krach na giełdzie a w konsekwencji krach finansowy i kryzys walutowy dopiero w 1927 roku. Jakiekolwiek działania podjął jednak dopiero w 1928 podnosząc stopy procentowe z 3,5% w roku 1928 do 6% w 1929 roku.

Jednakże takie działania jedynie nieco przyhamowały rozpędzony jak lokomotywa wzrost gospodarczy. Dodatkowo Fed zobowiązany był wykupić duża ilość akceptów bankowych, przez co podaż pieniądza osiągnęła najwyższy poziom od czasu rozpoczęcia inflacji. Dopiero od tej chwili przestała ona rosnąć.

Gospodarka bez sztucznie pompowanych pieniędzy bardzo szybko, bo po zaledwie kilku miesiącach, zaczęła się poważnie chwiać, ukazując przekrój nietrafionych inwestycji. Tak rozpoczął się wielki kryzys, który w pełni ujawnił się jako krach na giełdzie w październiku 1929 roku.

Czarny czwartek 1929 – jak to się zaczęło

W dwa najgorsze dni kryzysu – czarny poniedziałek i czarny czwartek 1929 roku (zwane po angielsku black monday i black thursday), doszło do największego załamania na rynku – nastąpił krach na Wall Street. Giełda straciła w tych dniach odpowiednio 13 i 12 procent. Wiele osób w tych dniach, straciwszy majątki swojego życia, popełniło samobójstwo.

Panika giełdowa jak i przyczyny kryzysu finansowego miały wspólne fundamenty. Banki prowadząc niczym nie ograniczoną akcję kredytową, udzielały także pożyczek na inwestycje giełdowe. Inwestorzy mogący stosunkowo łatwo pozyskać środki na kolejne inwestycje, zaczęli lokować je w co popadnie, także w akcje spółek o wątpliwej kondycji i te prowadzące niepewne interesy.

Gdy jednak Fed w jednym momencie uciął możliwość tak szerokiego kredytowania i strumień łatwych pożyczek wysechł, okazało się, że nie ma dostatecznej ilości nowych inwestorów, którzy mogliby podtrzymać boom i wzrosty na giełdzie, więc ta zaczęła pikować w dół.

Naturalnie coraz większym spadkom towarzyszyła rosnąca panika na giełdzie, która sprawiała, że zaczęto wyprzedawać akcje wszystkich spółek, także tych o silnych fundamentach.

Finałem był wielki krach na giełdzie 24 października 1929 roku. Wartość wielu spółek spadła do zera, inwestorzy stracili całe swoje majątki, a wielu z tych, którzy kredytowali swoje inwestycje musiało ogłosić bankructwo.

Dłużników było tak wielu, że banki utraciły większość posiadanych depozytów i spora część z nich musiała zbankrutować. To rozpoczęło rosnącą spiralę zadłużenia, która była pierwszym etapem tworzącym wielki kryzys gospodarczy 1929-33.

Ekonomista radzi:

Wielki kryzys lat 1929-1933 pozostawił miliony ludzi bez pracy, jednak byli też inwestorzy – jak Jesse Livermore – którzy na kryzysie zarobili setki milionów dolarów. W jaki sposób? Grając na spadki. naucz się gry na spadki na bezpłatnym rachunku demo i nie daj się zaskoczyć.

Czarny poniedziałek 1987 – nie myl tego!

Czarny czwartek i czarny poniedziałek to często mylone ze sobą dni. Co prawda jedno i drugie pojęcie odnosi się do kryzysów, ale o ile pytając co to jest czarny czwartek 1929 roku chodzi nam o Wielki Kryzys gospodarczy 1929-33, o tyle czarny poniedziałek dotyczy daty znacznie późniejszej, bo 1987 roku.

Nie bez kozery jednak czarny czwartek i czarny poniedziałek są oznaczone tym smutnym, żałobnym kolorem. Oba te dni dotyczą bowiem rekordowych spadków na rynkach i w obu przypadkach załamanie na giełdzie było miejscem gdzie najsilniej odczuwalne były skutki wielkiego kryzysu.

Jednak o ile czarny czwartek 1929 roku uznawany jest za początek wielkiego kryzysu w USA, o tyle czarny poniedziałek oznaczał kryzys światowy.

19 października 1987 roku giełdy na całym świecie straciły po 20-50% swojej wartości. Po raz drugi w historii Dow Jones (DJIA) odnotował największą dzienną stratę – jego wartość spadła o 22,6%, było to nominalnie największy krach na giełdzie w Nowym Jorku. Dla porównania giełda w Hongkongu straciła ~40%, w Australii ~40%, w UK ~25%, w Kanadzie ~20%.

Wśród przyczyn tego załamania na giełdzie, wymienia się głównie masowe używanie do handlu akcjami programów komputerowych, które podejmowały decyzję o sprzedaży akcji gdy większość pozostałych giełd zaliczała spadki, co napędzało lawinę wyprzedaży rynków.

Po raz kolejny, podobnie jak na wielki kryzys, na wielki krach i czarny poniedziałek wpływ miała polityka monetarna zmierzająca do zmniejszenia inflacji oraz zaostrzenie sytuacji politycznej (amerykańskie samoloty ostrzelały irańskie jednostki, co mogło spowodować kolejny kryzys naftowy).

Mimo, iż krach na giełdzie nowojorskiej był potężny, nie miał negatywnych konsekwencji dla giełdy w perspektywie średnioterminowej. Już kolejny dzień pozwolił zapomnieć czym był czarny poniedziałek – rynek wzrósł o 6%, zaś w kolejnych latach 1985-1989 rynek amerykański odnotowywał średnioroczne tempo wzrostu na poziomie 19%. Nikt już nie pamiętał czym był wielki kryzys w USA.

Skutki wielkiego kryzysu

W latach 80′ inwestorom się upiekło, a czarny poniedziałek jest terminem znacznie mniej przerażającym niż czarny czwartek. Należy pamiętać, że Wielki Kryzys gospodarczy 1929 roku nosi taką nazwę nie bez kozery.

W trakcie poprzednich kryzysów rządy amerykańskie nie oddziaływały na gospodarkę, pozostawiając ją bez ingerencji. Rynki regulowały się więc samodzielnie, co sprawiało, że kryzysy nie były ani dotkliwe ani długotrwałe. Kryzysy były naturalnym katalizatorem nietrafionych inwestycji, pozwalającym na realokację kapitału w przedsięwzięcia rzeczywiście przynoszace zysk.

Tymczasem czarny czwartek 1929 roku i wielki kryzys gospodarczy 1929-33 przyczyny i skutki zawdzięczał głównie interwencjonistycznej polityce Fed i rządu amerykańskiego.

Rosnąca inflacja, której pod koniec 3 dekady XX wieku nie dało się zatrzymać, była bezpośrednim skutkiem oddziaływania Fed, powołanego do życia w 1913 roku. Jego polityka sprawiła spadek rezerw bankowych z 21% w dniu powołania FED, do 10% w 1917 roku. Dzięki wprowadzonym przez Rezerwę Federalną regulacjom znacznie wzrosła ilość środków w depozytach terminowych, czyli tak naprawdę zadłużenie.

Kolejną przyczyną inflacji był wzrost całkowitego poziomu rezerw bankowych, o czym pisaliśmy omawiając czarny czwartek 1929 roku.

Podczas kryzysu rząd amerykański zdecydował się na sztuczne utrzymywanie wysokości płac. Zamiast więc obniżać wynagrodzenia, pracodawcy skracali czas pracy. Takie zachowanie powodowało zakłócenie równowagi produkcyjnej i utrudniało realokację zasobów (pracy) w rzeczywiście potrzebną produkcję.

We wrześniu 1930 roku zakazano też imigracji do USA, w celu utrzymania płac i walki z bezrobociem. Praca zaczęła być przez to bardzo droga, co w konsekwencji doprowadziło do bezrobocia, które w najgorszym momencie kryzysu wynosiło 28,3%.

Na przebieg wielkiego kryzysu gospodarczego wpływ miały także nieodpowiednio dobrane taryfy celne, źle dystrybuowane wydatki rządowe, nieumiejętne wdrożenie pomocy dla rolników, kolosalne zwiększenie wydatków na roboty publiczne oraz źle działającą agencję kredytującą banki i kolej.

Powyższe działania sprawiły, że czarny czwartek USA rozpoczął wielki kryzys w Ameryce, który trwał aż do rozpoczęcia II Wojny Światowej.

Wielki kryzys w Polsce

Powiązania gospodarcze USA ze wszystkimi krajami europejskimi sprawiły, że wielki kryzys USA ogarnął stopniowo całą Europę. Wielki kryzys w Polsce także zebrał swoje straszliwe żniwo.

Kryzys gospodarczy w Polsce, podobnie jak w większości krajów o strukturze rolno-przemysłowej nie zakończył się w 1933 roku, ale trwał dalej, aż do roku 1935.

W rolnictwie wielki kryzys w Polsce powodował przede wszystkim spadek cen artykułów rolnych, których produkcja odbywała się na wsi. W roku 1935 ceny były średnio o 65% niższe niż w 1928 roku. Mimo to, chłopi zmuszeni byli sprzedawać swoje plony, żeby opłacić podatki, spłacać pożyczki oraz kupować inne niezbędne wyroby przemysłowe.

Sprawiło to, że rolnicy musieli zwiększać produkcję nakładem własnej pracy, jednocześnie zmniejszając własną konsumpcję. To z kolei przy słabnącej sile nabywczej mieszkańców miast, powodowało, że ceny obniżały się jeszcze bardziej. Spadały one o wiele szybciej niż ceny artykułów przemysłowych, co spowodowało bardzo duże zubożenie i obniżenie spadku życia chłopów.

Kryzys w Polsce w przemyśle objawił się głównie w postaci spadku produkcji. Najbardziej dotknął sektory górnictwa i przemyslu ciężkiego, które w tamtym okresie odgrywały największe znaczenie w potencjale gospodarczym kraju. Jedynie sektory przemysłu elektrotechnicznego i skórzanego pozostały nie dotknięte kryzysem, zaś jedyną gałęzią przemysłu odnotowującą większe inwestycje był przemysł energetyczny.

Spadki produkcji w pozostałych obszarach gospodarki uprzemysłowionej, sprawiły że w okresie kryzysu nastąpił gwałtowny rozwój monopolizacji. Kartele zamykały zakłady przemysłowe, w których koszty wytwarzania według ich kalkulacji były za duże. Najbardziej odporne na wpływ recesji okazału sie przedsiębiorstwa małe i średnie, gdzie robotnicy słabo zarabiali. W rezultacie rozrosła się liczba małych i średnich firm, tworząc zjawisko zwane dekoncentracją przemysłu, które stanowiło charakterystyczną cechę dla okresu jakim był globalny kryzys finansowy w Polsce.

Kryzys finansowy w Polsce oznaczał także konkretne działania rządu w postaci utrzymywania deflacji i stałego kursu walutowego. Bank Polski wprowadził ograniczenia kredytowe, zmniejszył środki na inwestycje oraz ciął wydatki budżetowe.

Wielki kryzys – podsumowanie

Wielki kryzys ekonomiczny to z pewnością straszne wydarzenie. Niestety mimo to, że wiemy co to jest kryzys, mimo, że wpisanie w wyszukiwarkę 'czarny czwartek co to’ czy choćby 'kryzys finansowy definicja’ da nam setki tysięcy wyników, mimo to, że powstał niejeden film o kryzysie w USA, a film o krachu na giełdzie niedługo doczeka się własnej kategorii Oscarowej, mimo że wielki kryzys USA wciąż zdaje się powtarzać, wciąż nie opracowano na niego leku.

Jeśli chodzi o wielki kryzys 1929 roku i światowy kryzys gospodarczy, który ten pociągnął za sobą, do dziś dzień obawiamy się podobnych wydarzeń, bo wiemy jak straszne są skutki kryzysu gospodarczego.

Ba! Analiza tego, jak powstał krach na giełdzie 1929 roku i wielki kryzys ekonomiczny 1929-33, pokazuje nam wiele sposobów, jak zarobić w podobnej sytuacji! Wydaje się wręcz, że prawdopodobnie, jest to jedyny ratunek dla szarych jednostek – zgodnie ze strategią 'najlepszą obroną jest atak’.

Jeśli więc chcesz detalicznie poznać przyczyny wielkiego kryzysu ekonomicznego, polecam lekturę Wielki Kryzys w Ameryce autorstwa Murraya Newtona Rothbarda. Jeśli jednak nie chcesz wydawać pieniędzy, bo przykładowo znajdujesz się w sytuacji kryzysowej 😉 po prostu wpisz w wyszukiwarkę 'wielki kryzys gospodarczy przyczyny i skutki’ albo po prostu 'wielki kryzys przyczyny’.

I pamiętaj, zawsze lepiej wiedzieć więcej niż mniej, bo wiedzy nie odbierze Ci nikt, nawet najgłębsza recesja!